دیوان عشق

بسم اللّٰه الرّحمن الرّحیم

کتاب حاضر به صورت شعر در وصف حضرت دوست خود نمایی می‌کند. در جهان هستی بهترین چیز، عزیزترین چیز و بالاترین چیز، اصل، معبود، مسجود، محبوب و معشوق بی همتا خدای علی اعلی می‌باشد. کمالات اولیه الهی، کمال اَتَم، اَعْلی و مُطلق است؛ تمام وجودش خوبی است. حال یک بنده ی ضعیف ناتوان می‌خواهد بعضی از آن بی نهایت خوبی را به قلم یا به زبان جاری سازد، آیا ممکن است؟ هرگز نتواند. اضافه بر این، عدد یا لفظ برای آن ندارد. نه با نثر دارد و نه با نظم دارد، اما در نظم اصطلاحات و واژه‌هایی به کار رفته که در وقت استعمال آن‌ها دانسته می‌شود که بنده ای معبود خود را ستایش می‌کند و معبودش را محبوب دارد، روی حب و عشق، واژه‌های خاصی را استعمال می‌کند.

اشعاری که از نظر مبارک می‌گذرد کلماتی است برخاسته از دل، شعور، شعار و شعری است که با لحاظ حب و عشق از عالم بالا به دل نشسته و از دل با دست و قلم به کاغذ نشسته است. این عنایت به صورت کلمات و اشعار، لطف الهی و عطای حضرت عشق است، پایین آمده تا به کتابت رسیده و این عطیه ی خدایی تعبیر به شعر شده است.

اشعار این دیوان و امثالش ظهور عشق و علاقه به حضرت عشق اقدس است، با عبارات و واژه‌های خاصی مانند: حب، یار، نگار، دلبر، دلدار، عشق، عاشق، معشوق، ساقی، می، مطرب و ... آمده است. مراد شاعر از آوردن این نوع کلمات و واژه‌ها، معانی عمومی، عادی و ناسوتی آن‌ها نیست. مراد معانی بلند و آسمانی و معنوی آن‌هاست.

علت این که شاعر این نوع الفاظ و واژه‌ها را بکار می‌گیرد برای آن است که خدای تبارک و تعالی و حضرت عشق اقدس و یار حقیقی و واقعی از بس بزرگ و بلند مرتبه است، از بس اَتَم و اَکْمَل است نمی‌تواند آن حقیقت و واقعیت را بیان کند. بیان عارف و شاعر متناهی و کوتاه است، کمالات آن حقیقت و محبوب، نامتناهی است. دل شاعر و عارف پر است از حب حضرت عشق اقدس. دل آقایان کوچک است تحمل آن را ندارد و کوشش می‌کنند از آن‌ها ظاهر سازند و آرام گیرند، با نثر یا با شعر.

کتاب موجود، به جهتی که نظم است چینش عناوین و مطالب بدون نظم نباشد؛ به جهتی، نخست، غزلیات بر مبنای حروف الفبا چینش شده اند، سپس مُسمّطات، ترکیب بند، ترجیع بند، ساقی نامه، مثنویات، قصائد، قطعه‌ها، مُستزاد، دوبیتی‌ها و رباعیات است.

اشعار کتاب، جز دوبیتی‌ها و رباعیات دارای نام هستند و نام هر کدام از مَطْلَع و یا مَقْطَع یعنی از بیت اول یا از بیت آخر گرفته شده است.

تلخص شاعر، عاشق است و کلمه ی عاشق در بیت آخر هر عنوانی جز دوبتی‌ها و رباعیات آمده است.

تمام غزلیات، قصاید و دیگر عناوین هر کدام به روش خاصی چیده شده اند. به عنوان مثال: «ساقی نامه» یک عنوان است با دویست و دو بیت. دارای هشت نامه و در هر نامه از ساقی اسم برده شده است؛ در نامه ی نخست در هر دو بیت یک بار نام ساقی آمده است. در نامه دوم در هر سه بیت، در نامه سوم در هر چهار بیت، در نامه چهارم، در هر پنج بیت، در نامه پنجم، در هر شش بیت، در نامه ششم، در هر هفت بیت، در نامه ی هفتم، در هر هشت بیت، در نامه ی هشتم در نه بیت یک بار آمده، آن هم در هر نامه به طرز خاصی نام ساقی نوشته شده است. این منش در این دیوان مختص خودش می‌باشد. پس این دیوان از هر جهت روش خاص خودش را پی گرفته است.

دو بیت از ابتدای نخستین غزل و ورود به دیوان از این قرار است:

اَلٰا یٰا اَیُّهاَ السّاقی اَیٰا ای مونس دل‌ها / به نور باده روشن کن طریق و رسم منزل‌ها

چو عشق است غایت عاشق طریق عاشقی دارند / به پیچ و تاب گیسویش کند حل جمله مشکل‌ها

و السّلام علیکم و رحمة اللّٰه و برکاته